Aπειλούμενο είδος : ΛΕΠΤΟΜΥΤΑ

Απειλούμενο είδος: Λεπτομύτα

του Γιώργου Χανδρινού

Η μελέτη ή και η απλή παρατήρηση των πουλιών είναι αναμφίβολα μιά από τις πιο ενδιαφέρουσες ενασχολήσεις και πολλοί είναι αυτοί που ζηλεύουν τους ορνιθολόγους για το έργο αυτό.



Όταν όμως καλείσαι να ασχοληθείς με κάποια είδη που σήμερα πια οι πληθυσμοί τους αγγίζουν το όριο της εξαφάνισης, τότε η δουλειά του ορνιθολόγου μοιάζει να αποκτά ένα δυσβάστακτο βάρος, ένα θλιβερό, θαρρείς καθήκον, που η επιτυχής ή μη διεκπεραίωσή του, πιθανόν να παίξει καθοριστικό ρόλο στην επιβίωση του απειλούμενου είδους.



Αυτή είναι η περίπτωση ενός παρυδάτιου πουλιού, που η τραγική του μοίρα το συνέδεσε άρρηκτα με τη χώρα μας και τους υγροτόπους της.



Η Λεπτομύτα (Numenius tenuirostris) είναι ένα μεσαίου μεγέθους παρυδάτιο, ένα από τα 6 είδη τουρλιών του ίδιου γένους που υπάρχουν στον πλανήτη μας σήμερα. Φωλιάζει κάπου στη ΝΔ Σιβηρία, όπου στην δεκαετία του 20 είχαν ανακαλυφθεί ελάχιστες φωλιές.



Έκτοτε και μέχρι τώρα, κανείς δεν κατάφερε να ξαναβρεί έστω και μια φωλιά, αν και το είδος φαίνεται να αναπαράγεται ακόμα, έστω και σε ελάχιστους αριθμούς.



Μετά την ολοκλήρωση της αναπαραγωγικής περιόδου, οι Λεπτομύτες αναχωρούσαν για μιά αποδημία 5 - 6500 χλμ., που τις έφερνε, μέσω της ΝΑ Ρωσίας και της ΝΑ Ευρώπης, να ξεχειμωνιάζουν στην Β - ΒΔ Αφρική (κυρίως στο Μαρόκο), ενώ ένας μικρότερος πληθυσμός φαίνεται να ξεχειμώνιαζε κατά μήκος του Περσικού Κόλπου.



Κατά το δεύτερο μισό το 19ου αιώνα και μέχρι την δεκαετία του 20, η Λεπτομύτα ήταν ένα πολυάριθμο πουλί, που συχνά ξεπερνούσε σε πυκνότητα τους πληθυσμούς των δυο συγγενικών της ειδών, της Τουρλίδας (Numenius arquata) και του Σιγλίγουρου (Numenius phaeopus).



Έκτοτε, χωρίς κανένας να ξέρει ακόμα γιατί, οι πληθυσμοί της άρχισαν να μειώνονται γρήγορα, τα τελευταία δε 20 χρόνια, η μείωση έγινε τόσο δραματική, που σήμερα η Λεπτομύτα απέκτησε το θλιβερό προνόμιο να είναι το σπανιότερο τουρλί του κόσμου, με συνολικό παγκόσμιο πληθυσμό λίγων εκατοντάδων ατόμων, ίσως δε όχι περισσότερα από 50-200 πουλιά.



Και νάταν μόνο αυτό; ...
Η Λεπτομύτα παραμένει ένα πουλί για το οποίο ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά. Δεν γνωρίζουμε τίποτα για την βιολογία κι τις οικολογικές της προτιμήσεις (τροφικές συνήθειες, αναπαραγωγική συμπεριφορά, κ.ά.).



Συγχρόνως, μοιάζει τόσο πολύ με τα δύο άλλα Ευρωπαϊκά τουρλιά, που συχνά ακόμα και έμπειροι ορνιθολόγοι δυσκολεύονται πολύ να την αναγνωρίσουν, ιδιαίτερα σήμερα, που η παρουσία της είναι τόσο σπάνια. Μεγάλη σπανιότητα λοιπόν, άγνωστη οικολογία και δυσκολίες στην αναγνώριση, τρεις καθοριστικές παράμετροι που συνθέτουν ένα πραγματικό πονοκέφαλο για την διεθνή επιστημονική κοινότητα.



Τι μπορεί κανείς να κάνει για να ανακόψει την πορεία του είδους προς εξαφάνιση; Και είναι τόσο δύσκολη η απάντηση, που αρκετοί ορνιθολόγοι πίστεψαν ότι είναι ήδη πολύ αργά. Είναι, εξάλλου, σχετικά νωπές οι εμπειρίες από την εξαφάνιση της Βορειοαμερικάνικης Λεπτομύτας (Numenius boreatis), είδους που χάθηκε στην δεκαετία του 30 και που η οικολογία και η εξελικτική διαδρομή της στον χρόνο είναι σχεδόν ίδια με αυτήν της δικιάς μας Λεπτομύτας.



Οι περισσότερες παρατηρήσεις Λεπτομύτας προέρχονται, την τελευταία εικοσαετία, από την ΝΑ Ευρώπη (Ουγγαρία, Ιταλία, Ουκρανία, κ.α.) από χώρες δηλαδή κατά μήκος της αποδημητικής διαδρομής.



Μέχρι την δεκαετία το 60 αρκετές Λεπτομύτες ξεχειμώνιαζαν σε παράκτιους υγροτόπους του Μαρόκου, κυρίως στη Λιμνοθάλασσα Merja Zerga όπου μέχρι τα 1994/95 ήταν τακτική η παρουσία 1-5 πουλιών. Έκτοτε, καμία Λεπτομύτα δεν έχει καταγραφεί στο Μαρόκο, γεγονός που αποκαρδίωσε ακόμα και τους πιο αισιόδοξους ορνιθολόγους, που έμοιαζαν να χάνουν κάθε ελπίδα.



Και ξαφνικά, τον χειμώνα του 1995, ένα κοπαδάκι από 20 περίπου Λεπτομύτες, εμφανίστηκε στην Ν.Ιταλία. Ήταν η μεγαλύτερη συγκέντρωση τέτοιων πουλιών τα τελευταία χρόνια και απέδειξε ότι, παρά τη δραματική τους κατάσταση, οι Λεπτομύτες, εξακολουθούν να επιβιώνουν, εκεί κάπου μεταξύ της Σιβηρίας και της Μεσογείου.



Η πρώτη καταγραφή της Λεπτομύτας στην Ελλάδα έγινε στην Κέρκυρα στα 1857. Έκτοτε, έχουν καταχωρηθεί 112 παρατηρήσεις (αν και λίγες από αυτές αναφέρονται στο ίδιο ή στα ίδια πουλιά), αριθμός που αποτελεί παγκόσμιο ρεκόρ, ιδιαίτερα τα πολύ πρόσφατα χρόνια, όπου το πουλί φαίνεται να παρατηρείται μόνο στην Ελλάδα και πουθενά αλλού στον κόσμο.



Βεβαίως, πρόκειται για παρατηρήσεις 1-5 ατόμων αφού δυστυχώς μάλλον δεν πρόκειται πια να ξαναδούμε κοπάδια των 150 πουλιών, σαν κι αυτό που καταγράφηκε στο Δέλτα Έβρου, στις 20 Οκτωβρίου 1978.



Οι πιο πολλές παρατηρήσεις της Λεπτομύτας προέρχονται από το Δέλτα Έβρου, το Πόρτο Λάγος και το Δέλτα Αξιού, στην πλειοψηφία τους δε έχουν καταγραφεί την περίοδο Μάρτη-Απρίλη (με σαφή αιχμή τα μέσα Απριλίου) και Σεπτέμβρη - Οκτώβρη, όταν δηλαδή τα πουλιά επισκέπτονται την χώρα κατά το μακρύ αποδημητικό τους ταξίδι από και προς τη Σιβηρία.



Είναι δε πια απόλυτα τεκμηριωμένο ότι, σήμερα, το δέλτα Έβρου αποτελεί τον σημαντικότερο σε παγκόσμιο επίπεδο βιότοπο της Λεπτομύτας, αφού μόνον εδώ πλέον εμφανίζονται σε ετήσια σχεδόν βάση, έστω 1-2 πουλιά.


Έτσι για μια ακόμα φορά η μικρή Ελλάδα, βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας και κλήθηκε να αναλάβει την ευθύνη της μελέτης και προστασίας ενός σπανιότατου είδους, εντατικοποιώντας τις προσπάθειες των Ελλήνων ορνιθολόγων της ΕΟΕ, που από το 1989 κατέγραφαν και παρακολουθούσαν την Λεπτομύτα στον Έβρο και αλλού.



Αυτό έγινε με την υλοποίηση ενός συγχρηματοδοτούμενου από την ΕΕ τριετούς προγράμματος (LIFE), όπου, με τον συντονισμό της Γενικής Γραμματείας Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος του υπουργείου Γεωργίας, τέσσερα ινστιτούτα/φορείς της Ευρώπης, η ΕΟΕ, το ΕΚΒΥ κ.ά., ένωσαν τις δυνάμεις τους για να μελετήσουν την Λεπτομύτα και να προτείνουν συγκεκριμένα μέτρα για την προστασία και τη διάσωσή της.



Το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε πολύ πρόσφατα τα δε αποτελέσματά του βρίσκονται ήδη υπό επεξεργασία και ανάλυση. Αν και κατά τη διάρκειά του καταγράψαμε ελάχιστες Λεπτομύτες (8-10 παρατηρήσεις, 1-3 πουλιών), η άριστη και πολύπλευρη συνεργασία πολλών επιστημόνων, από διάφορες χώρες, κυνηγών, τοπικών φορέων, κρατικών υπηρεσιών, ερευνητικών ιδρυμάτων, κ.ά., αποδεικνύει ότι μόνο με τέτοιας μορφής διεθνή συνεργασία, ακόμα και σπανιότατα πουλιά σαν τη Λεπτομύτα, κατοχυρώνουν το δικαίωμα της επιβίωσης, σ΄ένα κόσμο που μοιάζει να γίνεται όλο και πιο σκληρός απέναντι στα πλάσματα που τον ομορφαίνουν. Aλλωστε η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία, όπως απέδειξαν μέλη της ΕΟΕ που στις 7 Απριλίου 1999 κατέγραψαν 4 Λεπτομύτες, στην εκβολή του Ευρώτα, στη Λακωνία.



Πηγή